Selenium (Se) is een essentieel sporenelement voor de gezondheid van mens en dier, dus adequate niveaus in de voeding zijn van cruciaal belang. Het kan worden geleverd via grondstoffen of aanvullende seleniumsuppletie. Enkele van de essentiële effecten van selenium houden verband met het behouden van een optimale antioxidantstatus en immuunfunctie. Selenium speelt een cruciale rol bij het verminderen van oxidatieve stress via het seleniumbevattende enzym glutathionperoxidase (GSH-Px). Dit enzym beschermt weefsels tegen oxidatieve schade. De voortplantingsparameters voor pluimveehouders, herkauwers en aquacultuur kunnen ook worden verbeterd door een optimale beschikbaarheid van selenium. Het wordt ook geassocieerd met een verbeterde antioxidantstatus, immuunrespons, groei en voederconversie bij pluimvee en varkens, en verbeterde vleeskwaliteit (verminderd druppelverlies) bij verschillende diersoorten. Selenium in voer zit voornamelijk in L-selenomethionine, de natuurlijke vorm van selenium in plantaardige en dierlijke weefsels. Aanvullend selenium kan een anorganische of organische vorm hebben. De biologische beschikbaarheid van anorganisch selenium is enigszins beperkt, dus het vervangen van conventioneel anorganisch selenium (natriumseleniet) door organische vormen heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen.
Effectieve vormen van organisch selenium
De conventionele vorm van organische seleniumvoorziening is geseleniseerde gist, een product gekweekt in een medium met een hoog seleniumgehalte. Een deel van de methionine in het gisteiwit wordt vervangen door L-selenomethionine. Het is echter onmogelijk om methionine volledig te vervangen door selenomethionine. (Schrauzer, 2006). Selenium in gist komt voornamelijk voor in de vorm van selenomethionine en bevat aanzienlijke hoeveelheden andere vormen van selenium (Burk, 2006).
De eiwitten in geseleniseerde gist worden in de darmen van dieren afgebroken tot kleine peptiden en vrije aminozuren. De darm kan de vrije vorm van selenomethionine net als methionine als aminozuur opnemen (Figuur 1).
Selenomethionine komt tijdens de stofwisseling in de methioninepool terecht en kan worden opgenomen in lichaamseiwitten. Op deze manier kan selenomethionine seleniumreserves in het lichaam accumuleren. Alle andere vormen van selenium in geseleniseerde gist volgen echter hetzelfde pad als anorganisch selenium. Ze worden in de seleniumvoorraad gereduceerd om selenide te produceren, omgezet in selenosefosfaat voor de biosynthese van selenoproteïne, of door het lichaam uitgescheiden. Daarom wordt het resterende selenium in geseleniseerde gist niet als effectiever beschouwd dan anorganisch selenium. Alleen de L-selenomethionine in geseleniseerde gist is effectief als organisch selenium (Figuur 2).
Verschillende fabrikanten hebben seleniumgistproducten geregistreerd voor de diervoedingsmarkt. In Europa bedraagt het minimumgehalte aan selenomethionine in deze producten 63%. Als we rekening houden met de verteerbaarheid van geseleniseerde gist, geschat op 80%, kunnen we concluderen dat de effectieve vertering van organisch selenium bedraagt ongeveer 50% (63% selenomethionine x 80% verteerbaarheid). In de praktijk is de concentratie selenomethionine in geseleniseerde gist zeer variabel en wordt zelfs de minimumwaarde van 63% niet altijd bereikt. Dit bleek uit een beoordeling van in totaal 11 commerciële producten, waarbij de gemiddelde 51,7% varieerde van 24,8-69,7% (AllAboutFeed, augustus 2012).
Hogere biologische beschikbaarheid van organisch selenium
Er is nieuw biologisch selenium op de diervoedingsmarkt geïntroduceerd. Het bevat alleen L-selenomethionine en 100% van het selenium is aanwezig in een effectieve organische vorm. We kunnen het verschil in effectieve verteerbaarheid zien vergeleken met geseleniseerde gist in Figuur 3. Dit is in verschillende onderzoeken aangetoond. Als een dier meer organisch selenium uit zijn voeding kan opnemen, kan het er meer van overbrengen naar melk of eieren. Het seleniumgehalte in melk en eieren is een goede indicator voor de seleniumstatus van dieren, dus door het seleniumgehalte in dierlijke producten zoals eieren of melk te meten, kan de biologische beschikbaarheid van seleniumbronnen worden beoordeeld.
Figuur 4 toont de resultaten van een experiment uitgevoerd bij leghennen waarbij verschillende bronnen en doseringen van selenium werden geëvalueerd. Kippen die geseleniseerde gist in hun dieet krijgen, kunnen meer selenium in hun eieren afzetten dan kippen die anorganisch selenium krijgen. Bovendien had de dieetgroep die de nieuwe aanvulling op de organische seleniumbron kreeg, het hoogste seleniumgehalte in hun eieren, aanzienlijk hoger dan dat van geseleniseerde gist. Deze proef toonde aan dat geseleniseerde gist een grotere biologische beschikbaarheid had dan anorganisch selenium en dat de nieuwe organische seleniumbron beter biologisch beschikbaar was dan geseleniseerde gist.
De gevolgen van verschillende bronnen van selenium werden ook geëvalueerd bij melkkoeien. Er werden drie verschillende bronnen van selenium toegevoegd aan het dieet van lacterende koeien, waarbij het seleniumgehalte in de melk werd geanalyseerd als indicator voor de biologische beschikbaarheid. Koeien die selenium uit geseleniseerde gist kregen, hadden een hoger seleniumgehalte in hun melk dan koeien die anorganisch selenium kregen. Koeien die de nieuwe biologische seleniumbron kregen toegediend, hadden het hoogste seleniumgehalte in hun melk. (Figuur 5)
Voordelen van het nieuwe organische selenium
Met de introductie van de nieuw organisch selenium komt een nieuwe kans voor diervoedingsdeskundigen. De nieuwe generatie organisch selenium zorgt ervoor dat al het selenium aanwezig is in een goed verteerbare organische vorm. Vergeleken met dezelfde hoeveelheid totaal selenium levert het tweemaal de hoeveelheid effectief organisch selenium in het voer. Dit levert uitstekende resultaten op op het gebied van biologische beschikbaarheid en zorgt voor de laagste kostprijs per eenheid effectief organisch selenium.
